Adwokat Ewa Szpak » Odstąpienie od umów

W dzisiejszych czasach każdy z nas na co dzień zawiera różnego rodzaju Umowy. Ustawodawca postanowił w szczególny sposób chronić te, które zawierane są z Konsumentem.

Konsument jako słabsza strona, nie będąca profesjonalistą w dziedzinie związanej z przedmiotem zawieranej Umowy jest w świetle obowiązujących przepisów uprzywilejowany w stosunku do Przedsiębiorcy. Niestety nie każdy Konsument wie o prawach jakie mu przysługują.

Nie może być tak aby osoba, która podpisała niekorzystną dla siebie Umowę była jej niewolnikiem przez czas na jaki ją zawarła. Przepisy dają szereg możliwości na odstąpienie od Umowy, nawet tej na czas określony. Co nie oznacza, że każdą Umowę można wypowiedzieć, czy też uchylić się od niej bez konsekwencji.

Sposobów na rozwiązanie Umowy jest wiele i nie sposób wszystkiego opisać w jednym opracowaniu, zwłaszcza, że każda Umowa może być inna. Od skutków prawnych Umowy odstąpić można w ściśle określonych warunkach. Należy tu wyróżnić 2 sytuacje:

Umowa zawierana osobiście w lokalu Przedsiębiorcy,
Umowa zawierana na odległość tj. przez Internet, telefon, lub poza lokalem Przedsiębiorcy np. przedstawiciel do nas przyjeżdża do domu.

Często bywa tak, zwłaszcza jeśli chodzi o osoby mniej poradne życiowe, czy też starsze, że zawierają one Umowę nie do końca rozumiejąc jej treść, nie wiedzą tak naprawdę na co się zgodzili.

Uchylić się od skutków prawnych oświadczenia woli można, jeśli oświadczenie to było złożone pod wpływem błędu, groźby, czy też w wyniku podstępnego działania drugiej strony, ponadto nie ważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji .

Dla łatwiejszego zrozumienia obierzmy sobie za przykład Panią Janinę, które podpisała Umowę z nowym dostawcą energii elektrycznej nazwijmy go TAŁON – dostawca energii elektrycznej.

Kiedy mamy do czynienia z błędem przy podpisaniu Umowy?

Przykład: Pani Janina z racji swojego wieku nie dowidzi, zobaczyła biuro TAŁON i pomyślała, że to TAURON jej dotychczasowy dostawca. Przedstawiciel w żaden sposób nie wyprowadził Pani Janiny z błędu. Pni Janina myślała, że przedłuża Umowę z TAURONEM, gdzie tym czasem zawarła nową Umowę, nieświadomie zgodziła się też na wypowiedzenie swojej dotychczasowej Umowy z TAURONEM przez TAŁON. Pani Janina może uchylić się od skutków prawnych tej Umowy jeśli zdoła wykazać, iż w czasie podpisania Umowy faktycznie pozostawała w przekonaniu, iż przedłuża tylko Umowę z dotychczasowym dostawcą. Z błędem mielibyśmy też do czynienia sytuacji gdy sprzedawca energii, a właściwie jego przedstawiciel w lokalu opisywał by Pani Janinie usługę w sposób różniący się od jej treści Umowy pisemnej. Niestety, tu problem mógłby się pojawić z udowodnieniem sprzedawcy, iż faktycznie nie przedstawił oferty w sposób taki jak wynika z treści Umowy pisemnej.

Błąd na który się powołuje osoba chcąca uchylić się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu musi być istotny. Czyli Pani Janina nie może uchylić się od skutków prawnych umowy dlatego, że np. sprzedawca przedstawił się jako Bogdan Kowalski, a tak naprawdę nazywał się Jan Golonka.

Podstęp: Jeżeli błąd wywołała druga strona podstępnie, uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu może nastąpić także wtedy, gdy błąd nie był istotny, jak również wtedy, gdy nie dotyczył treści czynności prawnej.

Groźba: Wydaje mi się, że co do groźby nie ma większych wątpliwości na czym okoliczność ta miała by polegać. Uwagę w tym miejscu można zwrócić, że groźbą bezprawną w rozumieniu wynikającym z opisywanej normy jest również groźba popełnienia samobójstwa. Osobiście jeszcze nie spotkałam się z sytuacją aby sprzedawca chcąc wzbudzić litość np. u osoby starszej prosił ją o podpisanie Umowy, tym samym mówił, że jeśli tego nie zrobi to się zabije, bo nie zarobi i nie spłaci swoich długów, aczkolwiek wyobraźnia ludzka nie zna granic, zwłaszcza w czasach tak rozwiniętej konkurencji.

Uchylić się od oświadczania woli powołując się na błąd, lub groźbę można w terminie jednego roku licząc od daty wykrycia błędu, lub ustania stanu zagrożenia w przypadku groźby.

Od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu lub groźby, uchylić się można przez złożenie oświadczenie w formie pisemnej.

Nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych np. alkoholizm, narkomania.

Sama okoliczność, że osoba która podpisuje Umowę ma problemy natury psychicznej np. choruje na depresje, jest alkoholikiem, czy narkomanem, nie jest automatycznie okolicznością na podstawie której można by uchylić się od złożonego oświadczenia woli. Należy w pierwszej kolejności ustalić, czy w chwili wyrażania oświadczenia/zawarcia Umowy osoba ta działała z dostatecznym rozeznaniem. Nie jest bowiem wykluczone, że mimo choroby psychicznej, alkoholizmu, narkomanii lub innych zaburzeń Umowa zawarta była przez osobę działającą świadomie i swobodnie.

Inną Instytucją właściwą do podważenia skutków oświadczenia woli złożonego z powodu przymusu ekonomicznego jest wyzysk.

Z wyzyskiem mamy do czynienia tylko wówczas, gdy łącznie zostaną spełnione trzy przesłanki:

jedna ze stron znajduje się w przymusowym położeniu lub charakteryzuje ją niedołęstwo lub niedoświadczenie;
druga strona wyzyska opisany stan lub sytuację;
w ten sposób, że w zamian za swoje świadczenie przyjmuje albo zastrzega dla siebie lub dla osoby trzeciej świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażącym stopniu wartość jej własnego świadczenia.

Przykład: Jan potrzebuje pieniędzy na jedzenie, Zofia wie o jego trudnej sytuacji ekonomicznej proponuje mu zatem, ażeby sprzedał jej złotą kolię którą odziedziczył po matce. Za kolię proponuje mu 200,00 zł. Jan wie, że kolia warta jest 5.000,00 zł. Zofia wiedząc, że Pan Jan nie ma wyjścia i pilnie potrzebuje pieniędzy ostatecznie proponuje mu 500,00 zł. Jan przymuszony sytuacją zgadza się na propozycję Zofii. W tej sytuacji Jan ma 2 lata na to ażeby zażądać od Zofii wyrównania należnej mu kwoty, albo zwrotu kolii – wówczas on oczywiści zobligowany byłby zwrócić Zofii 500,00 zł.

Ponadto postanowienia umowy zawieranej z Konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Ustawodawca w Kodeksie Cywilnym wymienia przykładowe niedozwolone postanowienia, ale o nich innym razem, gdyż ze względu na ograniczenia przestrzenne nie sposób jest wszystko opisać.

Jak uchronić się od skutków prawnych niekorzystnej Umowy zawieranej na odległość, bądź poza lokalem przedsiębiorstwa?

Od Umowy zawartej na odległość i tej poza lokalem przedsiębiorstwa Konsument może odstąpić w terminie 14 dni bez podawania przyczyny i bez ponoszenia kosztów, za wyjątkiem:

kosztów związanych z doręczeniem towaru w sposób inny niż najtańszy i tylko wtedy gdy to Konsument zażyczył sobie taki właśnie sposób dostarczenia przesyłki,
kosztów związanych z zwrotem rzeczy/odsyłki/, ale tylko wówczas, gdy Przedsiębiorca poinformował Konsumenta, o tym, że w razie rezygnacji koszt ten będzie zobowiązany ponieść,
Konsument ma obowiązek zapłacić za świadczenie spełnione do chwili odstąpienia od Umowy. Kwotę zapłaty oblicza się proporcjonalnie do zakresu spełnionego świadczenia, z uwzględnieniem uzgodnionej w umowie ceny lub wynagrodzenia. Jeżeli cena lub wynagrodzenie są nadmierne, podstawą obliczenia tej kwoty jest wartość rynkowa spełnionego świadczenia.

Kiedy rozpoczyna się 14 dniowy termin na odstąpienie od Umowy?

Dla Umowy w wykonaniu której przedsiębiorca wydaje rzecz, termin liczymy od dnia którym Konsument, lub wskazana przez niego osoba fizycznie rzecz tę otrzymała. Przykład: Roman kupił przez Internet spodnie, kurier doręczył mu przesyłkę ze spodniami 04-10-2018 r. Roman może bez konsekwencji dostąpić od Umowy do dnia 18-0-10-2018r. do godziny 24.00.
Dla umowy, która obejmuje wiele rzeczy dostarczanych osobno, termin liczymy od daty doręczenia ostatniej z rzeczy. Przykład: Barbara zamówiła przybory szkolne dla dzieci, sprzedawca czekał na hurtownika i Barbara zgodziła się aby przesłał jej pierwsze te które ma na magazynie, a pozostałe w późniejszym terminie. Pierwszą partię przyborów Barbara odebrała 27-09-2018 r. następną odebrał jej mąż w dniu 01-10-2018 r. Barbara ma prawo odstąpić od umowy do dnia 15-10-2018 r. do godziny 24.00.
Dla umowy, która polega na regularnym dostarczaniu rzeczy przez czas oznaczony termin liczymy od daty objęcia w posiadanie pierwszej z rzeczy. Przykład: Jan zmówił prenumeratę czasopisma /tygodnika/. Pierwszy egzemplarz doręczony mu został 05-10-2018 r. drugi 12-10-2018 r. trzeci 19-10-2018 r. Jan ma prawo odstąpić od umowy w terminie do dnia 19-10-2018 r. do godz. 24.00.
Dla pozostałych umów - od dnia zawarcia umowy. Przykład: Marian w dniu 04-10-2018 r. zawarł Umowę o świadczenie usług telekomunikacyjnych. Marian w tym przypadku może odstąpić od Umowy do dnia 18-10-2018 r. godz. 24.00.

Przy obliczaniu terminu zaczynamy liczyć od dnia następnego po zawarciu Umowy. Gdy koniec terminu wypada na dzień wolny od pracy termin ten wygasa następnego dnia roboczego.

Przykład: Katarzyna zamówiła buty przez Internet. Buty doręczono jej 06-10-2018 r. Katarzyna ma czas na odstąpienie od Umowy do dnia 22-10-2018 r. godz. 24.00. Tu co do zasady 14 dni minęło 20-10-2018 r. ale z racji, iż jest to sobota, a następnie niedziela, czyli dni wolne od pracy termin wygasa dopiero w poniedziałek o północy.

Odstąpić od Umowy można poprzez złożenie oświadczenia Przedsiębiorcy. Najlepiej oświadczenie złożyć w formie pisemnej.

Wyjątki:

Kiedy Konsument nie może odstąpić od Umowy zawartej na odległość lub poza lokalem Przedsiębiorcy?

Prawo odstąpienia od umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa lub na odległość nie przysługuje konsumentowi w odniesieniu do umów:

o świadczenie usług, jeżeli przedsiębiorca wykonał w pełni usługę za wyraźną zgodą konsumenta, który został poinformowany przed rozpoczęciem świadczenia, że po spełnieniu świadczenia przez przedsiębiorcę utraci prawo odstąpienia od umowy;
w której cena lub wynagrodzenie zależy od wahań na rynku finansowym, nad którymi przedsiębiorca nie sprawuje kontroli, i które mogą wystąpić przed upływem terminu do odstąpienia od umowy;
w której przedmiotem świadczenia jest rzecz nieprefabrykowana, wyprodukowana według specyfikacji konsumenta lub służąca zaspokojeniu jego zindywidualizowanych potrzeb;
w której przedmiotem świadczenia jest rzecz ulegająca szybkiemu zepsuciu lub mająca krótki termin przydatności do użycia;
w której przedmiotem świadczenia jest rzecz dostarczana w zapieczętowanym opakowaniu, której po otwarciu opakowania nie można zwrócić ze względu na ochronę zdrowia lub ze względów higienicznych, jeżeli opakowanie zostało otwarte po dostarczeniu;
w której przedmiotem świadczenia są rzeczy, które po dostarczeniu, ze względu na swój charakter, zostają nierozłącznie połączone z innymi rzeczami;
w której przedmiotem świadczenia są napoje alkoholowe, których cena została uzgodniona przy zawarciu umowy sprzedaży, a których dostarczenie może nastąpić dopiero po upływie 30 dni i których wartość zależy od wahań na rynku, nad którymi przedsiębiorca nie ma kontroli;
w której konsument wyraźnie żądał, aby przedsiębiorca do niego przyjechał w celu dokonania pilnej naprawy lub konserwacji; jeżeli przedsiębiorca świadczy dodatkowo inne usługi niż te, których wykonania konsument żądał, lub dostarcza rzeczy inne niż części zamienne niezbędne do wykonania naprawy lub konserwacji, prawo odstąpienia od umowy przysługuje konsumentowi w odniesieniu do dodatkowych usług lub rzeczy;
w której przedmiotem świadczenia są nagrania dźwiękowe lub wizualne albo programy komputerowe dostarczane w zapieczętowanym opakowaniu, jeżeli opakowanie zostało otwarte po dostarczeniu;
o dostarczanie dzienników, periodyków lub czasopism, z wyjątkiem umowy o prenumeratę;
zawartej w drodze aukcji publicznej;
o świadczenie usług w zakresie zakwaterowania, innych niż do celów mieszkalnych, przewozu rzeczy, najmu samochodów, gastronomii, usług związanych z wypoczynkiem, wydarzeniami rozrywkowymi, sportowymi lub kulturalnymi, jeżeli w umowie oznaczono dzień lub okres świadczenia usługi;
o dostarczanie treści cyfrowych, które nie są zapisane na nośniku materialnym, jeżeli spełnianie świadczenia rozpoczęło się za wyraźną zgodą konsumenta przed upływem terminu do odstąpienia od umowy i po poinformowaniu go przez przedsiębiorcę o utracie prawa odstąpienia od umowy.

UWAGA! Należy pamiętać, iż każda sprawa jest inna i nie sposób w 1 artykule ująć wszystkich okoliczności, jak również możliwości odstąpienia, czy też uchylenia się od skutków prawnych złożonego oświadczenia.